Haşiye Ne Demek, Kelam?
Beni biri haşiye konusu hakkında sorgulasa, muhtemelen ilk aklıma gelen şey şu olur: “Gerçekten ne anlıyorsunuz da bu kadar derin bir anlam arıyorsunuz?” Çünkü, haşiye kelimesi, aslında dilin ve düşüncenin ne kadar dar ve sığ olabileceğini gözler önüne seriyor. Haşiye, kelime anlamı olarak “bir metnin kenarına, dipnot olarak eklenen açıklamalar” olarak tanımlanır. Fakat ya bu açıklamalar bizlere gerçekte ne kadar yardımcı oluyor? Bu küçük, bazen gereksiz görünen metin parçaları, düşünceyi ve dilin estetiğini bozan, ölü alanlardan başka bir şey değil mi?
Metinlerde yazara yer bırakacak kadar boşluk bırakmak, anlam derinliğini arttırmak yerine çoğu zaman okuyucuyu daha çok belirsizlikle baş başa bırakıyor. Bu boşluklar, bir şeyi açıklamanın daha zor olduğu, daha karmaşık bir hale geldiği yerlerdir. Haşiye sadece bir kelimeyi açıklamak için değil, bazen düşüncenin ne kadar uç bir noktada seyrettiğini anlamaya çalışırken bir çare olur. Ama tam da burada, haşiye tartışmasını başlatmak istiyorum: Gerçekten de bu metinlere sığdırılmış açıklamalar ne kadar gerekli? Yoksa düşünceyi daha çok daraltıp, anlamı bulanıklaştırıyorlar mı?
Haşiye: Gerçekten Bir Açıklama Mı?
Haşiye, kelimesinin günümüz metinlerinde gittikçe daha çok gereksiz bir alışkanlık haline geldiğini düşünüyorum. Hayatımızı sadeleştirip daha net mesajlar vermek varken, haşiyelerle okuyucuyu biraz daha karmaşık bir yapının içine sokuyoruz. Örneğin, bir kitap ya da makale okurken, metnin ana fikriyle uğraşmak yerine, yazara her defasında açıklama yapma gerekliliği hissettiriyoruz. Sonuçta bu, yazara olan güvenin de bir yansımasıdır: “Evet, yazdıklarını anlamadım, ama haşiyeye bakarak ne demek istediğini öğrenebilirim.” Ancak burada bir soru soralım: Gerçekten de her fikir ya da cümle bu kadar karmaşık mı olmalı?
Kadınlar ve erkekler arasındaki iletişim farklarını düşündüğümüzde, haşiye ve dipnot eklemeleri de bir simge haline gelir. Erkeklerin genellikle sorunları çözmeye yönelik, direkt ve stratejik yaklaşım biçimlerinin yanında, kadınlar daha çok insana odaklanır, empatiktir ve anlatmak istediklerini detaylarla zenginleştirirler. Erkekler için haşiye bir gereklilik olabilirken, kadınlar için bir anlatımın zaten yeterince açık olması gerektiği düşüncesi ağır basar. Haşiye, anlamı bir kenara atarak sadece detaya inmeye hizmet eder. Ama belki de gerçek soru şu: Ne kadar detaya inmeliyiz?
Haşiye: Aydınlatmak mı, Karartmak mı?
Bir metni okuyarak anlamaya çalışırken, haşiye bir aydınlatıcı mı yoksa bir karartıcı mı rolü oynuyor? Haşiye, çoğu zaman anlatımda derinliği artırmak yerine anlamı silikleştirir. Çünkü açıklamalar, metnin akışını bozar ve ana fikri geri planda bırakır. Okuyucu için ana metnin kendisi yerine haşiye okumak daha cazip hale gelebilir. Bu, yazının güvenilmezliğine dair bir işaret olabilir. Yazar kendini yeterince net ifade edemediği için, anlamı bir kenar notuyla açıklama gereksinimi duyar. Peki, okuyucular gerçekten bu haşiyeleri takip etmeli mi?
Birçok akademik metin, fikirleri ayırmak ve derinleştirmek amacıyla haşiye kullanır. Ancak, bu bir anlam kaybı yaratmaz mı? Bilgi aktarmada sorumluluğu daha net bir şekilde üstlenmesi gereken yazarlara, okuyuculara ekstra yük yüklemek ne kadar adil? Asıl mesele, yazının kendisinde değil mi? Yazar daha açık bir dil kullanarak ana mesajı iletse, haşiye ile kaybolan anlamlar sorun olmaktan çıkar.
Haşiye Sonrası Ne?
Sonuç olarak, haşiye kullanımı metnin derinliğini değil, anlamının bulanıklığını artırır. Bu noktada çok fazla detaya girmenin, okurun düşüncelerini dağılmasına neden olduğunu unutmamalıyız. Yazının özünü net bir şekilde sunmak, gereksiz açıklamalara dayalı haşiye ve dipnotlardan çok daha etkili olur. Ancak elbette burada başka bir soru doğuyor: Okuyucu için açıklayıcı olmak yerine, anlamı kaybolan bir metin mi yazmalıyız? Veya haşiye ile metnin sınırlarını daha da zorlamalı mıyız?
Belki de mesele, yazının kendisinde bir sorun değil, anlatım biçimimizdeki bir yanlışlıktadır. Yazarlar, metnin tam olarak ne demek istediğini açıkça ifade etmeli. Bu yüzden haşiye değil, daha açık bir dil gerekir.